Στις 4 Μαρτίου στη ΔΕΠΚΑ του Δήμου Σερρών: "Αναγνώριση του ολοκαυτώματος των Σερραίων Εβραϊκής καταγωγής, απο τα Βουλγαρικά φασισιστικά στρατεύματα κατοχής στις 4 Μαρτίου 1943"

ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΕΒΡΑΪΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΣΕΡΡΩΝ
του Χαράλαμπου Βουρουτζίδη
« Στην Ελλάδα γεννηθήκαμε. Η Ελλάδα είναι η γη των πατέρων μας. Είμαστε Έλληνες. Δεν αλλάζουμε την Εθνικότητά μας για κανένα λόγο, με καμιά αμοιβή».
Αυτή ήταν η απάντηση του Εβραϊκού Συμβουλίου Σερρών στην απαίτηση των Βουλγάρων κατακτητών, το καλοκαίρι του 1941, για προσχώρηση,αρχικά,της κοινότητας τους στη βουλγαρική λέσχη και στη συνέχεια στην αλλαγή της Εθνικότητας τους.
Η αρχή της εγκατάστασης Εβραϊκού πληθυσμού στην περιοχή των Σερρών μας είναι άγνωστη. Η ιστορική όμως διαδρομή της κοινότητας τους, με βάσει κάποια ψήγματα ιστορικών στοιχείων, μπορεί να χαραχτεί. Η προσφορά τους στον πολιτισμό και στην οικονομία της πόλης των Σερρών, πριν η πόλη αυτή στερηθεί για πάντα τη ζωντανή και πρωτότυπα δημιουργική παρουσία τους, είναι δυνατό, παρά το γεγονός πως δεν υπάρχουν επαρκείς ιστορικές μαρτυρίες, να ανιχνευθεί.
Η αρχαιότερη ένδειξη παρουσίας Εβραϊκού στοιχείου στην περιοχή των Σερρών ανάγεται στην εποχή της Ρωμαϊκής κυριαρχίας και τόπος δράσης, της κοινότητας τους, ήταν η Αμφίπολη.
Η επόμενη βεβαιωμένη μαρτυρία ύπαρξης εβραϊκού στοιχείου στην περιοχή των Σερρών σημειώνεται από το ραββίνο Βενιαμίν, από την Τουδέλα της Ισπανίας, που επισκέφθηκε την περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας περί το 1162. Από τη Θεσσαλονίκη, γράφει στις ταξιδιωτικές του εντυπώσεις ο ραββίνος Βενιαμίν, και σε απόσταση δρόμου δυο ημερών βρίσκεται το χωριό Mitrizzi στο οποίο κατοικούν Εβραίοι. Το χωριό Mitrizzi, κατά τους μελετητές  του έργου του ραββίνου, ταυτίζεται με το χωριό των Σερρών, Δημητρίτσι.
Έκτοτε και έως το 1333, δεν έχουμε καμιά ένδειξη δραστηριοποίησης Εβραίων στην περιοχή των Σερρών.
Το Μάρτιο του 1333,μαθαίνουμε από μοναστηριακά έγγραφα της ιεράς μονής του Τιμίου Προδρόμου Σερρών πως ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Ανδρόνικος ο Γ΄ εκδίδει χρυσόβουλο λόγο που μαρτυρά την ύπαρξη μικρής, αριθμητικά, εβραϊκής κοινότητας, στο κάστρο της Ζίχνης.
Το 1345, ο Κράλης των Σέρβων Στέφανος Δουσάν απολύει  χρυσόβουλο λόγο που επιβεβαιώνει την ύπάρξη  εβραϊκής κοινότητας στο κάστρο της Ζίχνης.
Μαρτυρίες έγγραφες για την παρουσία Εβραίων στο κάστρο των Σερρών αυτά τα χρόνια δεν έχουμε. Είναι όμως βέβαιο πως στην περιφέρεια του κάστρου ζούσαν ελληνόφωνοι Εβραίοι ή Ρωμανιώτες Εβραίοι, οι οποίοι, μετά την πτώση της βασιλεύουσας το 1453 και ανάμεσα στα χρόνια 1453 και 1456 μεταφέρθηκαν, με διαταγή του Σουλτάνου Βαγιαζήτ του Β΄, στην Κωνσταντινούπολη. Οι βίαια εκπατρισθέντες Εβραίοι των Σερρών, που χαρακτηρίζονταν, όπως άλλωστε και όλοι οι ρωμανιώτες Εβραίοι της Βασιλεύουσας, ως “surgunlu”, δηλαδή υποχρεωτικά μεταφερμένοι,  έφτιαξαν στην πόλη, στην περιοχή Μπαλατά, νέα και σπουδαία συναγωγή η οποία υπήρχε έως και το 19ο αιώνα, οπότε καταστράφηκε από πυρκαγιά.
Αν και δεν υπάρχει μαρτυρία εγγράφου, ένας μεγάλος αριθμός Εβραϊκών οικογενειών εγκαταστάθηκε στην πόλη των Σερρών, και μάλιστα μέσα στο κάστρο, μετά τους διωγμούς των Εβραίων στην Ισπανία από τον Φερδινάνδο και την Ισαβέλλα, το 1492. Πρώτη μνεία του προσφυγικού αυτού στοιχείου από την Ισπανία και τη Σικελία έχουμε σε βακουφναμέ της μονής Βατοπεδίου, που χρονολογείται στα τέλη του Ραμαζάν 900, κατά αντιστοιχία 15-25 Ιουνίου του 1495. Η μονή Βατοπεδίου είχε στην πόλη των Σερρών ιδιοκτησία από έξη δωμάτια, στην περιοχή της Εβραϊκής συνοικίας, και αυτή η ιδιοκτησία μνημονεύεται στον βακουφναμέ «Τα εν αυτάς τας Σέρρας κατά την υπό το όνομα «Γιαχουτιλέρ χαβλισή» αυλή των Εβραίων, γνωστήν θέσιν κείμενα εξ δωμάτια». Ο συνολικός αριθμός  Εβραίων που εγκαταστάθηκαν στην πόλη, προφανώς πριν το 1495, ήταν  56 οικογένειες και 3 άγαμοι Εβραίοι,συνολικά  280 άτομα.
Η εγκατάσταση στις Σέρρες των νέων εποίκων, που μετέφεραν ακμαίο πολιτισμό, επηρέασε τους ελάχιστους Ρωμανιώτες Εβραίους που έμειναν στις Σέρρες μετά την υποχρεωτική μετεγκατάσταση των περισσοτέρων ομοθρήσκων τους στην Κωνσταντινούπολη το 1453-56. Η επικράτηση της ισπανοεβραϊκής γλώσσας, που μιλιόταν, σύμφωνα με μαρτυρίες, έως και το 1932, είναι μάρτυρας αδιάψευστος της πολιτισμικής επικράτησης στις Σέρρες των Εβραίων Σεφαρδίμ, των προερχομένων δηλαδή από την Ισπανία.
Ο χώρος όπου εγκαταστάθηκαν, μέσα στο κάστρο των Σερρών, οι Εβραίοι Σεφαρδίμ, ονομαζόταν Γιαχουτιλέρ χαβλισή ή αυλή των Εβραίων ή Σαράντα Οντάδες. Κατά τον μελετητή της ιστορίας των Σερρών Ν.Νικολάου, ο χώρος αυτός βρισκόταν βόρεια και ανάμεσα στις εκκλησίες των Αγίων Αντωνίου και Μαρίνης και  Ιωάννου του Προδρόμου (Προδρομούδι), όπου πιθανολογεί ο ερευνητής ότι ήταν και ο αρχαίος ιππόδρομος των Σερρών. Η μαρτυρία της Σερραίας Άννας Τριανταφυλλίδου, που έζησε στις Σέρρες πριν το 1913, είναι πολύτιμη, γιατί μας βεβαιώνει πως η συνοικία των Εβραίων άρχιζε από το στενό της Αγίας Παρασκευής, η οποία πριν την καταστροφή της από την πυρκαγιά του 1913 ήταν χτισμένη μερικές δεκάδες μέτρα βορειότερα από τη σημερινή της θέση, και έφτανε,(η συνοικία των Εβραίων),έως και τα όρια του ναού του Αγίου Ιωάννου.
Σύμφωνα με Τουρκικά απογραφικά στοιχεία, το 1503 ζουν και δραστηριοποιούνται στην πόλη των Σερρών 56 πλήρη νοικοκυριά Εβραίων, αριθμός που σύμφωνα με τα απογραφικά στοιχεία των κατακτητών ήταν ίδιος και το 1512 (περίπου 280 άτομα).Ο αριθμός αυτός μειώνεται το 1519 και, με βάσει τα απογραφικά στοιχεία της εποχής, τα νοικοκυριά των εβραίων στην πόλη των Σερρών είναι 54. Δέκα χρόνια αργότερα, το 1528-30, ο συνολικός αριθμός των Εβραϊκών νοικοκυριών αυξάνει στα 66, ενώ το 1566-67 στην πόλη των Σερρών  υπάρχουν 56 πλήρη νοικοκυριά και 39  ενήλικες, άγαμοι Εβραίοι.
Τις πρώτες δεκαετίες του 17 ου αιώνα τα πληθυσμιακά στοιχεία που αφορούν την εβραϊκή κοινότητα των Σερρών είναι φτωχά. Η κοινωνική όμως αποδοχή των Εβραίων και η αρμονική συνύπαρξή τους με το γηγενή Ελληνικό και χριστιανικό πληθυσμό των Σερρών είναι γεγονός. Η διαπίστωση αυτή στηρίζεται σε μαρτυρία εγγράφου του έτους 1610, που σώζεται στον Β΄ αρχαίο κώδικα της Ιεράς Μονής του Τιμίου Προδρόμου Σερρών. Το μοναστήρι των Σερρών ενοικιάζει  σε Εβραίους τα δωμάτια ενός χαρβασαρά (ξενώνα) που κατείχε στην πόλη. Οι μελετητές των φορολογικών στοιχείων της τότε Τουρκικής Αυτοκρατορίας συμπεραίνουν πως ο αριθμός των Εβραίων που ζουν στην πόλη των Σερρών πριν το 1676 –7 πρέπει να ήταν αρκετά μεγαλύτερος από 280 άτομα. Η εκτίμηση αυτή στηρίζεται στο γεγονός πως το Εβραϊκό στοιχείο των Σερρών αποδεκατίσθηκε από την πανούκλα που έπληξε την πόλη, κατά τη μαρτυρία του χρονογράφου εκείνων των χρόνων, Παπασυναδινού, δύο φορές, μία το 1623 οπού «Απέθαναν ως οκτώ χιλιάδες άνθρωποι» και δεύτερη το 1641 που περισσότεροι από 12 χιλιάδες(;) κάτοικοι των Σερρών πέθαναν.  Ένας πρόσθετος παράγοντας,που όμως είναι άγνωστο το μέγεθος της επίδρασης του στην αριθμητική δύναμη του εβραϊκού πληθυσμού των Σερρών, ήταν και οι εξισλαμισμοί από τους οπαδούς του Sabbatai Sevi λίγο αργότερα από το 1655.
Πάντως  στα 1777 ο πληθυσμός της Σερραϊκής Εβραϊκής κοινότητας, κατά τη μαρτυρία του Γάλλου προξένου  στη Θεσσαλονίκη Arasy,είναι απροσδιόριστα μικρός.
Στους μέσους αυτούς χρόνους και παρά τις αυξομειώσεις του πληθυσμού, η Σερραϊκή εβραϊκή κοινότητα είναι αριθμητικά η ισχυρότερη στη Βόρειο Ελλάδα μετά την κοινότητα της Θεσσαλονίκης.
Στο κέντρο της συνοικίας  Σαράντα Οντάδες, οι Εβραίοι των Σερρών οικοδόμησαν τη Μεγάλη τους συναγωγή «Kal Cabol»  που υποστήριζε τη λειτουργία ευαγών ιδρυμάτων, όπως το ιεροσπουδαστήριο, τη ραββινική βιβλιοθήκη και το δημοτικό σχολείο της κοινότητας τους.
Τα μέλη της εβραϊκής κοινότητας  των Σερρών ανέπτυξαν έντονη κοινωνική δραστηριότητα και με τους Χριστιανούς υπεραμύνονταν τα συμφέροντα της πόλης τους.
Ο χρονογράφος των Σερρών, Παπασυναδινός, μας μιλά για την αλληλοεπίδραση των δύο κοινοτήτων. Έτσι, και χάριν παραδείγματος, μνημονεύω σημείωση του Παπασυναδινού στα 1620–21, στην οποία σημειώνεται η σημαντική συμβολή του εκχριστιανισμένου Εβραίου Χριστόδουλου στην εκμάθηση της υφαντικής τέχνης  από τους Σερραίους,. Αλλά και η κοινωνική συμπεριφορά των Σερραίων, Εβραϊκής καταγωγής, ήταν ίδια με αυτή των χριστιανών. Ο Παπασυναδινός σώζει στο χρονογράφημα του μια είδηση που αφορά το διαγούμισμα που έκαναν Χριστιανοί και Εβραίοι στα 1622 στην περιουσία κάποιου Αγιάνη (προύχοντα), ονόματι  Μεχμέτ Γιαζιτζή. Από τις πληροφορίες του πολύτιμου, για την ιστορία της πόλης των Σερρών, χρονικού του Παπασυναδινού, αντλούμε και ειδήσεις για τον κοινό πόνο που έζησαν οι δύο κοινότητες, καθώς και την αλληλοϋποστήριξη τους το 1641, χρονιά του λοιμού που αποδεκάτισε τον πληθυσμό των Σερρών.
Μαρτυρία, πρόσθετη, της ακμαίας εβραϊκής κοινότητας έχουμε και από τον Τούρκο περιηγητή Εβλιγιά Τσελεμπή που επισκέφθηκε την πόλη των Σερρών το 1669-70.
Γράφει στο οδοιπορικό του ο Τούρκος περιηγητής «Το εσωτερικό του ερυμνού τούτου τείχους είναι κατωκημένον υπό ανθρώπων και διακόσμητον. Είναι φρούριον ηρειπωμένον, πληρες Εβραίων, απίστων Ελλήνων,Αρμενίων,Λατίνων,Βουλγάρων και διεφθαρμένων Σέρβων»
Η πνευματική και οικονομική παρουσία της Εβραϊκής κοινότητας των Σερρών,στην ανάπτυξη της πόλης, ήταν σημαντική στο διάβα των αιώνων.
Στην πόλη των Σερρών γεννήθηκαν και μεγάλωσαν σπουδαίοι ραββίνοι τον 16ο αιώνα.Τότε η αριθμητική δύναμη της κοινότητας αντιπροσώπευε το 3,8% του χριστιανικού πληθυσμού. Στην πόλη των Σερρών έζησαν δύο σπουδαίοι ραββίνοι, ο Γιόζεφ Φιρμόν και ο Σαμουέλ-χα-Κόεν. Ο δεύτερος έγινε ηγέτης του Εβραϊσμού, αντικαθιστώντας τον Σαμουέλ ντε Μεντίγα. Εδώ, στη συνοικία των Σαράντα Οντάδων, έζησαν οι σημαντικοί συγγραφείς και σοφοί ραββίνοι Χαϊμ Αβραάμ Στρούμτσα, συγγραφέας του Υερεκη Αωραηαμ, ο Χαϊμ Αβρααμ Νταβίντ, οι Μορδοχάι Ασέο και Νισσίμ Μουσεϊρί, συγγραφείς των έργων Tiferet Adam, Hggid Mordekhai και Beer Mayim Hayyim αντίστοιχα.
Πόλη των « Φιλανθρώπων και των Μαικηνών» χαρακτηρίζουν την πόλη των Σερρών, οι εβραϊκής καταγωγής λόγιοι, τον 19ου αιώνα.
Το 1839 η εβραϊκή κοινότητα των Σερρών έχει μία συναγωγή, 20 Priests, 1 σχολείο με 2 δασκάλους και 74 μαθητές οικότροφους. Νωρίτερα πάντως από το 1883 η κοινότητα, εξ αιτίας του υπερπληθυσμού της, έχει χωριστεί σε δύο τμήματα αφού το 1881 ζουν στην πόλη των Σερρών 995 Εβραίοι, πληθυσμός που ήταν μάλλον αδύνατο να ζήσει στα περιορισμένα όρια της κοινότητας τους μέσα στην πόλη.  Το 1883, ο δημοσιογράφος Γεώργιος Τσιάκας επισκέφθηκε την πόλη των Σερρών. Άρθρο του που δημοσιεύθηκε στο «Ημερολόγιο της Ανατολής» σώζει την πληροφορία πως  η εβραϊκή κοινότητα έχει δύο συναγωγές « μία εν εκατέρα των συνοικιών». Η κάθε συνοικία έχει το δικό της σχολείο. Ο νέος χώρος, όπου εγκαταστάθηκε μέρος της εβραϊκής κοινότητας, είναι η περί τη σημερινή οδό Αθ.Αργυρού περιοχή στην πόλη των Σερρών. Μεταξύ των δύο εβραϊκών συνοικιών υπήρχε για πολλά χρόνια χάσμα μέγα.
    Το 1906-7 και οι δύο εβραϊκές κοινότητες αριθμούν  1420 άτομα με δυο συναγωγές και δυο σχολεία, ένα σε κάθε κοινότητα.
Οι σχέσεις των δύο κοινοτήτων, της Χριστιανικής και της Εβραϊκής, ήταν άριστες  πριν τους Βαλκανικούς πολέμους. Κατά τη μαρτυρία της Άννας Τριανταφυλλίδου,  την πρώτη ημέρα της γιορτής της σκηνοπηγίας, οι Χριστιανοί επισκέπτονταν τους  φίλους τους στις εβραϊκές συνοικίες με δώρα. Στις αυλές των εβραϊκών σπιτιών στήνονταν κιόσκια (καμίσια), κατασκευασμένα με χλωρά καλάμια, στα οποία έμεναν οικογενειακώς οι  Εβραίοι σε όλη τη διάρκεια της γιορτής της σκηνοπηγίας και σε αυτούς τους χώρους γίνονταν η υποδοχή και το  κέρασμα των καλεσμένων.
Όταν έσμιγαν για παιχνίδι Χριστιανόπουλα με παιδιά από την εβραϊκή συνοικία, ένα από τα αγαπημένα τους παιχνίδια ήταν να αναπαραστήσουν, υποδυόμενα ρόλους σπουδαίων προσώπων, τη Μεγάλη Έξοδο των Εβραίων. Έτσι, πρόσωπα πολύ γνωστά για τα παιδιά, όπως ο Ιησούς του Ναυή, ο Μωϋσής, ο Ααρών η Καλλιστώ, η προφήτισσα Μαρία έπαιρναν σάρκα και οστά, καθώς τα υποδυόταν τα μικρά Χριστιανόπουλα και εβραιόπουλα στα παιχνίδια τους.
Το θέατρο και ο κινηματογράφος ήταν χώροι, όπου τα μέλη της εβραϊκής κοινότητας έδειξαν μια δυναμική πρωτοπορία. Ο Μεναχέμ Σιμαντώβ, στο σπίτι του οποίου στεγάστηκε το Ιταλικό προξενείο, οι Αζαρία Οβαδία και Σαμουέλ Καμπυλή ήταν αυτοί που διέπρεψαν εισάγοντας στη ζωή των Σερραίων τον κινηματογράφο.
Η Εβραϊκή ένωση «Φίλοι της Προόδου», που την αποτελούσαν φιλοπρόοδα μέλη και των δύο εβραϊκών συνοικιών, οργάνωνε, σε Ισπανοεβραϊκή διάλεκτο, αρκετά πριν την καταστροφή του 1913, συγκεκριμένα το 1906, γιορτές στην πόλη των Σερρών με φιλανθρωπικούς στόχους.
Η ζωή των μελών της εβραϊκής κοινότητας μπήκε σε δοκιμασία με την εμφάνιση του Βουλγαρικού στρατού στην πόλη των Σερρών.Διώξεις και δημεύσεις των περιουσιών τους ανάγκασαν τους ποιο εύπορους να εγκαταλείψουν την πόλη και να ζητήσουν καταφύγιο στη Θεσσαλονίκη.
Μετά την καταστροφή των Σερρών, το 1913, το κέντρο βάρους της εβραϊκής δραστηριότητας μεταφέρθηκε στην εκτός των τειχών συνοικία, τα γνωστά ως Εβραίικα, όπου σώζεται και το κάποτε ακμαίο δημοτικό τους σχολείο στο οποίο σήμερα στεγάζεται το 16 δημοτικό σχολείο Σερρών.
Η ζωή στην πόλη των Σερρών, μετά την καταστροφή του 1913, αργά αλλά σταθερά, βρίσκει το ρυθμό της.
Το 1915,1916 και 1917 οργανώνονται γιορτές στο σχολείο της κοινότητας με στόχο τα έσοδα από  την ψυχαγωγία των μελών της κοινότητας να διατεθούν για την ενίσχυση των άπορων μαθητών. Η αγριότητα της δεύτερης Βουλγαρικής κατοχής το 1917 ανάγκασε αρκετούς Εβραίους να εγκαταλείψουν τη γενέθλια πόλη και να καταφύγουν στη Θεσσαλονίκη.Οι εναπομείναντες εξακολουθούν να ελπίζουν σε καλύτερες μέρες και οργανώνουν τη ζωή τους προσθέτοντας, στη σκληρότητα της καθημερινότητας, το ευχάριστο προϊόν καλλιτεχνικών εκδηλώσεων. Οργανώνονται σχολικές γιορτές, σε ισπανοεβραϊκη γλώσσα, με στόχο τα έσοδα  να διατεθούν για ενίσχυση των άπορων μελών της εβραϊκής κοινότητας των Σερρών.
Στο διάστημα του μεσοπολέμου στην πόλη δραστηριοποιούνται πολιτιστικά δυο Εβραϊκές αδελφότητες, η “Μπικούμ Χουλίμ” και η Φρατιρνίτε”.
Την άνοιξη του 1941, οι Βούλγαροι, μπαίνουν στην πόλη των Σερρών.Η Εβραϊκή κοινότητα καλείται από τους κατακτητές να αλλάξει εθνικότητα.
« Στην Ελλάδα γεννηθήκαμε. Η Ελλάδα είναι η γη των πατέρων μας. Είμαστε Έλληνες. Δεν αλλάζουμε την Εθνικότητά μας για κανένα λόγο, με καμιά αμοιβή» ήταν η απάντηση, κατά μαρτυρία Σερραίων που είχαν σχέσεις με το Εβραϊκό συμβούλιο. Μετά την περήφανη αυτή άρνηση,  οι Εβραίοι των Σερρών υποχρεώνονται σε γενική πληθυσμιακή απογραφή προσκομίζοντας, την ταυτότητα τους και φωτογραφία στις βουλγαρικές αρχές.
Οι εβραϊκής καταγωγής Σερραίοι, υποχρεώνονται να φοράνε την πεντάλφα και να φέρουν μαζί τους πάντα,  την ταυτότητα τους, που γι’αυτούς είχε χρώμα κίτρινο και έγραφε, με Ελληνικά και Βουλγαρικά γράμματα,  ότι ήταν Εβραίοι.Στην εξώθυρα των σπιτιών τους, είχε αναρτηθεί ειδική ένδειξη με τη φράση «Εβραϊκό σπίτι».
Η παρακολούθηση της ζωής τους κράτησε έως και τη φοβερή νύχτα της 3ης  προς την 4η Μαρτίου του 1943.Αυτή την νύχτα και σε εφαρμογή της συμφωνίας της 22 Φεβρουαρίου του 1943 που υπέγραψαν Γερμανοί και Βούλγαροι “…για εκτοπισμό των πρώτων 20.000 Εβραίων από τις νεοαποκτηθείσες χώρες της Θράκης και της Μακεδονίας” στις Σέρρες, τη Δράμα,την Καβάλα, την Ξάνθη, την Κομοτηνή και την Αλεξανδρούπολη δόθηκε η διαταγή της παράνομης σύλληψης των Ελληνοεβραίων. Από νωρίς το βράδυ της 3ης Μαρτίου, στάθηκε μπροστά σε κάθε πόρτα με την ένδειξη «Εβραϊκό σπίτι» ένας Βούλγαρος στρατιώτης.Οι δρόμοι της πόλης είχαν φωταγωγηθεί για να μην μπορεί κανείς να κινείται στο σκοτάδι και δραπετέψει, ενώ πολυβόλα είχαν στηθεί στις πλατείες της συνοικίας.Ο φόβος μαζί με τη νύχτα σκέπασαν την πόλη. Τα μεσάνυχτα, άγριες φωνές ξύπνησαν τους κοιμούμενους τον ύπνο του δικαίου Εβραίους και τους διέταζαν να ετοιμαστούν. Ο χρόνος που τους δινόταν για την ετοιμασία τους ήταν δέκα πέντε λεπτά, «πετνάσι μινούτ» ήταν η κραυγή που τρυπούσε τα αυτιά τους.
Κάτω από το κράτος του τρόμου, της σύγχυσης και της απελπισίας, 476 δημότες της πόλης των Σερρών, εβραϊκής καταγωγής,συγκεντρώθηκαν, με τη γνωστή στους Σερραίους Βουλγαρική βία, στους  δρόμους της πόλης. Παιδιά, γυναίκες, γέροι και άνδρες, ντυμένοι με ό,τι πρόχειρα μπόρεσαν να βρουν εκείνη τη φοβερή ώρα που η  προσβολή της ανθρώπινης ύπαρξης ήταν απόλυτη, έσυραν τα βήματα τους προς το άγνωστο. Το χάραμα τους βρήκε στοιβαγμένους και απελπισμένους στις αίθουσες του καπνομάγαζου, που είναι πίσω από το σπίτι του Μαρούλη και απέναντι από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του Κρυονερίτη.
Το πρωί οι Σερραίοι έμαθαν τι είχε γίνει τη φοβερή νύχτα που πέρασε. Προσπάθησαν να πλησιάσουν το χώρο όπου ήταν φυλακισμένοι οι συμπολίτες τους. Οι διαταγές ήταν αυστηρές. Δεν πλησιάζει κανείς!.Με μυστικότητα,μετά από μια εβδομάδα κράτηση μέσα στο καπνομάγαζο, νηστικούς και διψασμένους  τους μεταφέρουν στο σιδηροδρομικό σταθμό.Η είδηση πως μέσα από τους κήπους οι Βούλγαροι πηγαίνουν τους Εβραίους στο σταθμό των τρένων, διαδόθηκε με ταχύτητα αστραπής στην πόλη.Οι Σερραίοι,διωγμένοι από τις λόγχες των στρατιωτών, ακολουθούσαν από μακριά τη φάλαγγα, που τη συγκροτούσαν τώρα, άνθρωποι απελπισμένοι, άνθρωποι που λίγες ώρες πριν ήταν γελαστοί  και αισιόδοξοι για το αύριο, αγαπημένοι τους φίλοι και γείτονες. Πετούσαν από μακριά ψωμί και ρούχα. Στο σταθμό φορτώθηκαν σε βαγόνια μαζί με 19 ομόθρησκους από τη Ζίχνη και ξεκίνησαν 495 ψυχές που ανήκαν σε 116 οικογένειες για το μεγάλο και χωρίς επιστροφή ταξίδι τους προς τα γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Φορτωμένοι σαν κτήνη σε τρένα έφτασαν μαζί με όλους τους Ελληνοεβραίους της Θράκης και της Μακεδονίας στα στρατόπεδα Γκόρνα Τζουμαγιά και Ντούμπιτσα και στις 18-19 Μαρτίου έφτασαν στη Σόφια για την τελευταία καταμέτρηση. Από τη Σόφια ταξίδεψαν προς το παραδουνάβιο βουλγαρικό λιμάνι της πόλης Λομ. Η μεταφορά τους προς τη Βιέννη με ποταμόπλοια είχε προαποφασιστεί στη σύσκεψη Βουλγάρων και Γερμανών στις 22 Φεβρουαρίου του 1943. Μετά από παραμονή 24 ωρών σε πρόχειρους καταυλισμούς, στο λιμάνι Λομ, φορτώθηκαν σε τέσσερα πλοία και αναχώρησαν, σε διαφορετικές ημερομηνίες, για τη Βιέννη. Στις 20 Μαρτίου αναχώρησαν τα πλοία “Kara G’orgi” και “Voivoda Mishich” ενώ την επόμενη ημέρα απέπλευσαν τα πλοία “Saturnus” και “Tsar Dushan”. Σε ποιο απ’ όλα ανέβηκαν οι εβραϊκής καταγωγής Σερραίοι δημότες ; τι τελικά απέγιναν; Έφτασαν στο τέλος του ταξιδιού που τους προόρισαν οι Γερμανοί ή ποντίσθηκαν στα παγωμένα νερά του Δούναβη, όπως θέλει η ισχυρή γενική πεποίθηση που επικρατεί στις Σέρρες; Η ιστορικός Vicky Tamir δέχεται τον πνιγμό ως την αιτία που κανείς Εβραίος από τη  Μακεδονία και τη Θράκη δεν σώθηκε από τη φοβερη αυτή δοκιμασία.Την άποψη αυτή  στηρίζουν και οι ιστορικοί Hagen Fleischer και ο Martin Cilbert στα βιβλία τους «Στέμμα και Σβάστικα. Η Ελλάδα της κατοχής και της αντίστασης» και “Atlas of the Holocaust” αντίστοιχα. Η περί πνιγμού ισχυρή πεποίθηση διασκεδάζεται από τον Β.Ριτζαλέο που υποστηρίζει τεκμηριωμένα πως ενδεχομένως η βύθιση ενός πλοίου, κατά τον ιστορικό Gilbert ασφαλώς μικρότερου από αυτά που μετέφεραν τον κύριο όγκο των Εβραίων στη Βιέννη, να ευθύνεται για την εδραίωση της περί πνιγμού,άποψης,όλων των Ελληνοεβραίων της Μακεδονίας και της Θράκης στον Δούναβη.Όμως η αλήθεια είναι πως οι εβραϊκής καταγωγής Σερραίοι,  μαζί με όλους τους Ελληνοεβραίους της Ανατολικής Μακεδονίας, φτάνουν στις 31 Μαρτίου του 1943 στη Βιέννη με το πλοίο «Tsar Dushan». Από εκεί με τρένα μεταφέρονται στο Κάτοβιτς της Πολωνίας και εκεί 1096 οικογένειες , στο πλαίσιο εφαρμογής του προγράμματος των Ναζί που αποφασίσθηκε στη διάσκεψη της Wannseeτον Ιανουάριο του 1942,για την “οριστική λύση του εβραϊκού ζητήματος στην Ευρώπη” εξοντόνονται.
Από το σύνολο της ακμαίας κάποτε εβραϊκής κοινότητας των Σερρών δε γλίτωσαν παρά τρεις μόνο άνθρωποι που απουσίαζαν, για διαφόρους λόγους, εκείνη τη νύχτα από την πόλη. Με ιστορική παρουσία επτακοσίων χρόνων,μια δημιουργικά πολιτιστική, οικονομικά ακμαία και φιλάνθρωπη
κοινότητα, η Σερραϊκή εβραϊκή κοινότητα, έπαψε να υπάρχει από τη νύχτα της  4ης Μαρτίου του 1943.
Το βραχύ αυτό χρονικό παρουσίας στην ιστορία των Σερρών της κάποτε ακμαίας εβραϊκής κοινότητας ας έχει ως επίλογο, την παράφραση του κειμένου, μιας επιτάφιας Εβραϊκής επιγραφής.
Προς Εσάς απευθύνομε
Νέοι των Σερρών
Υψώστε με φωνή θλιμμένη
Φωνή θρήνου
Για το ολοκαύτωμα στα 1943
των Εβραϊκής καταγωγής συμπολιτών μας.



Η εργασία αυτή στηρίχθηκε στις παρακάτω μελέτες.

Βακαλόπουλου Κωνσταντίνου	Το εμπόριο της Θεσσαλονίκης 1796-1840, Μακεδονικά,τομ.16,1976.
Βουζούκα Νίκου	Η γενοκτονία των Εβραίων στα στρατόπεδα Θανάτου Άουσβιτς Νταχάου, Σέρρες, 1966.
Καραναστάση Τάσου	Ένας Νεομάρτυρας στις Σέρρες του Β΄μισού του 15 αιώνος, ο Άγιος Ιωάννης ο Σερραίος και η ακολουθία του, ποίημα του Μεγάλου Ρήτορος Μανουήλ Κορινθίου, Βυζαντινά,τομ.16,1991,σημ,71.
ίδιου	Σχόλια στη χρονογραφία του Παπασυναδίνου. Αυτόνομη εργασία που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του P.Odorico Αναμνήσεις και Συμβουλές του Συναδινού ιερέα Σερρών, Association Pierre Belon
Μοσχόπουλου Νικηφόρου	Η Ελλάς κατά τον Εβλιά Τσελεμπή,Εταιρεία Βυζαντινών Ερευνών, τομ.15,1939.
Νικολάου Νίκου	Η Εβραϊκή Παρουσία στα Σέρρας, περιοδικό, Χρονικά, Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο, Δεκέμβριος 1985
Παπαστρατή Θρασύβουλου	Οι Εβραίοι της Κωνσταντινουπόλεως, Χρονικά. Περιοδική έκδοση του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Ελλάδος,Σεπτέμβριος-Οκτώβριος,1999.
ιδίου	Οι Εβραίοι των Σερρών, περιοδικό Συλλογές,τευχ.182,1999.
Πέννα Πέτρου	Η χρονογραφία του Παπασυναδινού, Σερραϊκά Χρονικά, τευχ. Α, Αθήνα,1938
ιδίου	Ιστορία των Σερρών, Αθήνα, 1966
Πετμεζά Σωκράτη	Οι Σέρρες και η περιοχή τους υπό τους Οθωμανούς Αυτόνομη εργασία που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του P.Odorico Αναμνήσεις και Συμβουλές του Συναδινού ιερέα Σερρών, Association Pierre Belon
ιδίου	Έρευνες σχετικά με το δημογραφικό και το οικιστικό πλέγμα της περιοχής των Σερρών κατά το Δέκατο πέμπτο και δέκατο έκτο αιώνα, Δήμος Σερρών ,Πρακτικά Συνεδρίου "Οι Σέρρες και η περιοχή τους από την αρχαία στη Μεταβυζαντινή κοινωνία",τομ.Α,1993.
Ριτζαλέου Βασίλη	Το τέλος των εβραϊκών κοινοτήτων στη Βουλγαρική ζώνη Κατοχής, Χρονικά. Περιοδική έκδοση του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Ελλάδος, Ιούλιος-Αύγουστος,1999.
Τριανταφυλλίδου Άννα	Άλλοι Καιροί, Μακεδονικά Χρονογραφήματα,Αθήνα,1958.
Τζανακάρη Βασίλη	Στοιχεία για τους Εβραίους των Σερρών στο περιοδικό "ΓΙΑΤΙ" στα τεύχη 95,122,124,152,και στο τεύχος Νοεμβρίου - Δεκεμβρίου 1997.
ιδίου	Τα Σέρρας του πολέμου της κατοχής και της αντίστασης,Έκδοση περιοδικού,ΓΙΑΤΙ,1998.
Χρονικά. Περιοδική έκδοση του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Ελλάδος	Αφιέρωμα στον Ελληνικό Εβραϊσμό, Νοέμβριος 1983.

---